فصلنامه فضای جغرافیایی
پیاپی 29 (بهار 1389)

انرژی های پاک یا تجدید شونده، به عنوان یکی از پایه های اساسی رشد و توسعه کشورها در آینده خواهند بود. با اتمام انرژی های فسیلی در آینده، استفاده از انرژی های نو و تجدید شونده ضروری است. لذا توان سنجی این انرژی ها از هم اکنون الزامی است. در این مقاله بررسی پتانسیل انرژی باد در ایستگاه های سینوپتیک استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و استان اردبیل با استفاده از داده های بلند مدت سه ساعته سمت و سرعت باد، مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به مطالعات به عمل آمده، توان انرژی باد در ایستگاه های اهر، جلفا، کلیبر، مرند، اردبیل، پارس آباد، مشگین شهر، خوی و ماکو به ترتیب 44/97، 4/156، 26/25، 37/25، 64/422، 005 /10، 52/24، 44/2 و 12/19 بر حسب وات می باشد. ویژگی های باد با استفاده از فرمول های گوناگون از جمله ضریب تغییرات باد، ضریب تداوم باد و تغییرات سرعت باد نسبت به ارتفاعات، مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به محاسبات انجام شده، درصد وزش باد و توان باد در ایستگاه سینوپتیک اردبیل بیشتر از سایر ایستگاه هاست.

توریسم صنعتی درآمد زا و با صرفه اقتصادی بسیار مناسب است که با ایجاد تبادلات فرهنگی و اجتماعی میان ملل مختلف به خاطر فقدان آلودگی های زیست محیطی امروزه بسیار مورد توجه می باشد. جاذبه های طبیعی هر کشوری در جذب گردشگر نقش بسزایی دارند. طبیعت گردان (اکوتوریست ها) امروزه جزو گردشگرانی محسوب می شوند که بدون آسیب های جدی به طبیعت از مناظر طبیعی دیدن می کنند. ژئوتوریسم شاخه ای است از اکوتوریسم که در آن شخص بازدید کننده به دنبال مشاهده جاذبه های ژئومورفولوژیکی، یافته های دیرینه انسان شناسی، غارها، جذابیت های معدنی و... است. غار کرفتو در استان کردستان از جمله نقاط دیدنی است که در کنار جاذبه های تاریخی و فرهنگی استان دارای جذابیت های طبیعی بکر و بی نظیری است که می تواند توجه هر طبیعت گردی را به خود جلب نماید. در تحقیق حاضر با هدف ارزیابی و تخمینی از پتانسیل های گردشگری محدوده مورد مطالعه دو فاکتور راه های دسترسی و پتانسیل گردشگری محاسبه گردیدند. فاکتور راه های دسترسی بر اساس ضریب فشردگی (pr) و پتانسیل گردشگری بر اساس ضریب (EP) با کمک ماتریس مربوط به امتیازها و پتانسیل های اکوتوریستی منطقه مطالعاتی محاسبه شده اند. بر اساس نتایج به دست آمده از شاخص Pr، موقعیت B (غار کرفتو) با ضریب 33/0 دارای بیشترین امتیاز می باشد و به ترتیب بعد از آن موقعیت C (چین خوردگی ها) و موقعیت A (روستای گور بابا علی) قرار می گیرند. بر اساس شاخص EP امتیاز موقعیت B (غار کرفتو) برابر 16/1 و امتیاز موقعیت A (روستای گور بابا علی) برابر 85/0 و امتیاز موقعیت C (چین خوردگی) برابر 44/0 می باشد که نتایج به دست آمده در هر دو شاخص بیانگر جایگاه مناسب غار کرفتو نسبت به موقعیت های دیگر برای توسعه توریسم می باشد.

همزمان با تحولات ساختاری شهرها در عرصه های کالبدی- فضایی، اقتصادی، اجتماعی و... عناصر و فضاهای شکل دهنده شهرها نیز دچار تغییر و تحول بنیادی شده اند در این میان رویکرد به فضاهای سبز شهری نیز از رویکرد اکولوژیکی به عرصه های فعال و پویای عملکردهای اجتماعی-فرهنگی تغییر کرده است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس پیمایش میدانی، سعی شده تا آثار اجتماعی و فرهنگی فضاهای سبز شهری بالاخص پارک ها از ابعاد و زوایای گوناگون مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد. نتایج حاصله مبین آن است که آثار اجتماعی و فرهنگی فضاهای سبز علاوه بر کارکردهای مطلوب (برقراری تعاملات اجتماعی، گسترش فرهنگ شهری و شهروند سازی، پر کردن اوقات فراغت و...). دارای تبعات نامطلوب (شکل گیری انواع جرایم شهری، گسترش فرهنگ ابتذال، دوستی های نامشروع و...). بسیاری است. همچنین تاثیرگذاری اجتماعی-فرهنگی پارک ها در کلیه شاخص ها یکسان نیست، به عنوان مثال در حالی که پارک های منطقه ای در شکل گیری نهادهای مشارکتی و یا تاثیر آن در بهداشت روانی و جسمانی شهروندان نقش موثرتری نسبت به سایر پارک ها دارند، در پارک های محله ای تجمع افراد بزهکار و ناهنجار و شکل گیری روابط نامشروع بیشتر به چشم می خورد. به عبارت دیگر بین مساحت پارک ها با میزان تاثیرات شاخص های اجتماعی–فرهنگی (مطلوب یا نامطلوب). در کلیه شاخص ها همیشه رابطه مستقیم برقرار نیست، بلکه تنها در برخی شاخص ها این مساله صادق است (مانند تاثیرات اجتماعی پارک ها در پر کردن اوقات فراغت).

در این مقاله با استفاده از داده های بارش فصلی ایستگاه سینوپتیک اهر در یک بازه بلند مدت 47 ساله از سال 1960 تا 2006 میلادی، نوسانات بارش ایستگاه مورد محاسبه قرار گرفته و روند تغییرات بارش بررسی شده است. با استفاده از آزمون من_کندال معنی دار بودن تغییرات و نوسانات بارش فصلی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمون حاکی از معنی داری بارش زمستانی ایستگاه اهر است. تحلیل های آماری رابطه بارش های فصلی ایستگاه اهر با الگوهای پیوند از دور را مورد تایید قرار داد که در این راستا رابطه بارش های پاییزی با الگوی جوی-اقیانوسی (شاخص نوسان جنوبی موسوم به انسو) در فاز گرم یا ال نینو موجب افزایش بارش و در فاز سرد یا لانینا موجب خشکسالی می شود. رابطه بارش های زمستانی با الگوهای پیوند از دور نوسانات اطلس شمالی و الگوی نوسانات اقیانوس منجمد شمالی (شمالگان) معنی دار بوده که در فاز منفی نوسانات اطلس شمالی کثرت سیکلون های وارد شده به منطقه، بارش اهر افزایش و در فاز مثبت به علت غلبه آنتی سیکلون یا پرفشار آزور بارش کاهش می یابد. آزمون مدل های مختلف ارزیابی خشکسالی نیز این واقعیت مهم را تایید می کند که خشکسالی گاه به گاه در ایستگاه اهر اجتناب ناپذیر بوده و شاخص های بکار گرفته شده هر یک بعدی از ابعاد خشکسالی و ترسالی های ماهانه و فصلی را نشان می دهند و استقلال دوره های خشک و مرطوب ماهانه و فصلی از همدیگر از دیگر نتایج این مطالعه می باشد.

لس نهشته بادی است که به رنگ زرد مایل به خاکستری بوده و 70 تا 90 درصد مواد تشکیل دهنده آن را سیلت در برگرفته است. این رسوبات به واسطه برخی ویژگی ها همچون وجود کانی های رس و... هم توان فرسایش پذیری قابل توجهی دارند و هم اینک پایداری لس ها را حتی تا زاویه 90 درجه برشیاتفه نیز می توان یافت. ولی با تمام این اوصاف جزو خاک های فرو ریزنده محسوب گردیده و با اشباع خاک توسط آب، حرکات توده ای و ناگهانی در آنها می تواند فاجعه آمیز گردد و خسارت های جبران ناپذیری را به مدیران و برنامه ریزان شهری و همه افرادی که به هر گونه با این رسوبات در ارتباط می باشند، وارد آورد. قرارگیری شهر گرگان در یک منطقه نسبتا مرطوب از شمال شرق کشور باعث گردیده تا این شهر که هم اکنون مراحل رشد و توسعه شهری را به سرعت در حال سپری نمودن می باشد، در معرض خطر جدی قرار گیرد، لذا چنانچه توجهی ویژه به پتانسیل و دینامیک حرکتی لس در این شهر صورت نگیرد، می توان اظهار داشت که در آینده ای نه چندان دور می بایست شاهد خسارات جانی و مالی زیادی در این شهر بود. نویسنده که خود در منطقه فوق به صورت مستقیم و به تحقیق و پژوهش پرداخته است، سعی دارد تا در این مقاله این ویژگی ها و پتانسیل های مخرب حرکتی در لس ها را جهت ارایه و استفاده تمامی علاقمندان و پژوهشگران بخصوص مدیران و برنامه ریزان شهری معرفی نماید تا بتوان ضمن جلوگیری از اینگونه خسارات، زمینه های هرچه بیشتر تحقیق را در شهرهای در حال توسعه کشور مورد توجه جدی قرار داد.

به منظور تحلیل و بررسی تغییرات بارش برف سنگین در منطقه شمال غرب کشور، آمار روزانه دما و بارش 10 ایستگاه سینوپتیک که شامل ایستگاه های پر برف محدوده مطالعاتی را می شوند، از سازمان هواشناسی کشور دریافت گردید. بررسی ها نشان داد که بارش برف سنگین در همه ایستگاه ها و در طول دوره آماری مشترک دارای نوسانات زیاد و روند کاهشی بوده است. استفاده از آزمون رتبه ای من کندال در مورد ایستگاه های دارای آمار طولانی مدت، وجود روند نزولی در دریافت بارش برف سنگین را برای ایستگاه های تبریز و ارومیه و عدم وجود روند در اردبیل و خوی را نشان داد. همچنین آزمون گرافیکی من کندال نشان داد که در دهه اخیر بارش برف سنگین به جز تبریز در سه ایستگاه دیگر در جهت کاهشی، تغییر ناگهانی داشته، اگر چه این تغییر، معنی دار نبوده است. بررسی تغییرات ماهانه بارش برف سنگین، وقوع این نزولات در بازه زمانی طولانی هشت ماهه (اکتبر تا می) را برای ایستگاه های اردبیل، اهر و خلخال نشان می دهد. از نظر نسبت بارش برف سنگین به کل بارش های سنگین برای 5 ماه برفی سال، اردبیل با 90 ٪ و مراغه فقط با 41٪ به ترتیب بیشترین و کمترین نسبت را دارا بوده اند.

شهرنشینی به طور طبیعی همراه با رشد و توسعه کشورها اتفاق می افتد، به طوری که در برخی از موارد توسعه شهرها بر روی اشکال مورفولوژیک ناپایدار سطح زمین منتهی به بروز بسیاری از محدودیت های طبیعی در توسعه آتی شهر می گردد. در حالی که تعیین و طبقه بندی اشکال مورفولوژیک سطح زمین و تعیین کاربری های مرتبط با آنها می تواند محدودیت ها و مخاطرات طبیعی ناشی از اشکال مورفولوژیک را کاهش دهد. شهر اهر واقع در120 کیلومتری شمال شرق تبریز، در منطقه ای با محدودیت های مورفولوژیک بسیار ناشی از توپوگرافی کوهستان های شناخته شده شمال غرب ایران واقع شده است. در این مطالعه، مناطق مستعد توسعه آتی شهر اهر بر مبنای داده های مورفولوژی سطح زمین طبقه بندی شده و در نهایت نتایج مطالعه به گونه بصری ارایه شده است. یکی از ابزارهای رایج، مهم و پذیرفته شده برای تصمیم گیران در خصوص تجزیه و تحلیل داده های فضایی و شهری و برنامه ریزی توسعه منطقه ای، سیستم های اطلاعات جغرافیایی است. همراه با توسعه سیستم های اطلاعات جغرافیایی مدیریت منابع زیست محیطی و طبیعی از سیستم اطلاعاتی برخوردار شده اند که داده ها در آن به سهولت در دسترس قرار گرفته، به سادگی با یکدیگر تلفیق می شوند و به راحتی قابل ویرایش هستند، به طوری که در زمینه های مختلف تصمیم گیری در خصوص مدیریت و برنامه ریزی منابع طبیعی، مورد استفاده قرار می گیرند. در این مطالعه جهت شناسایی مناطق توسعه شهر اهر از سیستم اطلاعات جغرافیایی به طور گسترده ای استفاده شده است. نتایج ارایه شده ما نشان می دهند که بخش غالب مناطق مسکونی در مراحل آتی توسعه شهر اهر (حدود 75 درصد از مساحت) در مناطقی با محدودیت های مورفولوژیک با درجات متفاوت واقع خواهند شد.

همه ی فعالیت های انسان به صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر آب و هوا است که زنبورداری نیز به عنوان یکی از بخش های مهم کشاورزی از این قاعده مستثنی نیست. در مقاله ی حاضر از طریق روش های همبستگی و تحلیل رگرسیون به ارتباط بین عناصر آب و هوایی و عملکرد تولیدی کندوی مدرن زنبورعسل در شهرستان اهر پرداخته شده است. پس از تعیین میزان همبستگی بین هر یک از عناصر اقلیمی با مقدار عملکرد تولیدی کندوی مدرن و مشخص شدن عناصر مهم و معنی دار، از طریق تحلیل رگرسیون چند متغیره و با استفاده از روش گام به گام، اقدام به استخراج عناصر تاثیر گذارتر شده و در نهایت مدل نهایی انتخاب شده است. با بررسی مدل ها مشخص شد که در میان عناصر اقلیمی تاثیر گذار، عامل اقلیمی تعداد روز با بارش های 5 میلی متر و بیشتر ماه اسفند و نیز تعداد روز با بارش 10 میلی متر و بیشتر ماه فروردین، بیشترین نقش را در عملکرد تولید عسل در کندوهای مدرن دارند.